Haşdi Şabi Milisleri, İran ile İlişkileri ve Irak Güvenliğindeki Rolü

Giriş

Haşdi Şabi (Halk Seferberlik Güçleri), Irak’ta 2014 yılında ortaya çıkan ve çoğunlukla Şii milis gruplarından oluşan bir paramiliter yapıdır. Irak’ın önde gelen Şii dini lideri Ayetullah Ali Sistani’nin, IŞİD’in Musul’u ele geçirmesinin ardından verdiği cihat fetvasıyla kurulmuştur. Örgüt, Irak güvenliğinde oynadığı önemli rolün yanısıra İran’ın bölgedeki etkisinin bir yansıması olarak da tartışma konusu olmuştur.

Haşdi Şabi’nin Kuruluşu ve Yapısı

Haşdi Şabi, 2014’te IŞİD’in Irak’ta geniş bölgeleri ele geçirmesiyle ortaya çıkan güvenlik boşluğunu doldurmak amacıyla kurulmuştur. Ayetullah Sistani’nin fetvası, farklı Şii milis gruplarını bir araya getirerek örgütün temelini oluşturmuştur. Örgüt, 67 farklı Şii silahlı gruptan oluşmakta olup resmi olarak Irak Silahlı Kuvvetlerinin bir parçasıdır ve başbakana bağlıdır. Ancak, Haşdi Şabi liderlerinin devlet kontrolünden bağımsız hareket ettiği ve İran’ın dini lideri Ali Hamaney’e bağlılık gösterdiği sürekli olarak tartışmaların odağında yer almıştır.

Örgütün yönetim kademesi de tam bir garabet örneğidir. Irak Genelkurmay Başkanı ile Haşdi Şabi Genelkurmay Başkanı arasındaki ilişki, resmi olarak Irak Silahlı Kuvvetleri’nin hiyerarşik yapısı içinde tanımlanmış olsa da, pratikte son derece karmaşık ve gerginliklere açık bir yapı sergilemektedir. Irak Genelkurmay Başkanı, Irak Silahlı Kuvvetleri’nin (Kara, Hava, Deniz ve Özel Operasyonlar Kuvvetleri) en üst düzey askeri lideri olup, Savunma Bakanlığı’na bağlıdır ve doğrudan başbakana rapor verir. Haşdi Şabi Genelkurmay Başkanı ise, 2016 yılında çıkarılan yasayla Irak Silahlı Kuvvetleri’nin bir parçası haline getirilen Haşdi Şabi’nin askeri operasyonlarından sorumlu lideridir ve resmi olarak başbakana bağlıdır. Ancak, örgütü sisteme entegre etmeyi amaçlayan bu yasal statü, örgütün bağımsız hareket etme eğilimini tam olarak engelleyememiştir. Örgüt, bazı bölgelerde polis ve ordu dışında kendi güvenlik denetimlerini yürütmüş, bu da “devlet içinde devlet” algısını oluşturmuştur.

Haşdi Şabi’nin üye sayısı konusunda kesin bir veri olmamakla birlikte, 100.000’den fazla olduğu rahatlıkla söylenebilir. Örgüt çoğunlukla Şii milislerden oluşmaktadır. İçinde Sünni, Hristiyan ve Yezidi unsurları da barındıran örgüt, Sünni nüfus arasında mezhepçi politikaları nedeniyle eleştirilmektedir.

İran ile İlişkiler

Haşdi Şabi’nin İran ile ilişkileri, örgütün hem ideolojik hem de maddi açıdan Tahran’a bağımlılığını göstermektedir. İran Devrim Muhafızları, Haşdi Şabi’yi teşkilatlandırmış, eğitim ve teçhizat desteği sağlamıştır. Örgütün liderleri genellikle Tahran ve İran’daki kutsal Kum şehriyle yakın bağlara sahip din adamlarıdır. İran, Haşdi Şabi’yi Irak’taki nüfuzunu artırmak için bir araç olarak kullanmış, özellikle Kudüs Gücü eski Komutanı Kasım Süleymani’nin yönlendirmesiyle örgütün askeri kapasitesini güçlendirmiştir.

İran’ın desteği, Haşdi Şabi’nin Irak’ta “devlet içinde devlet” gibi hareket etmesine olanak tanımıştır. Örgüt, Irak hükümetinin kontrolü dışında bağımsız operasyonlar yürütmüş ve zaman zaman ABD hedeflerine saldırılar düzenlemiştir.

Bununla birlikte Haşdi Şabi homojen bir yapı değildir ve içindeki farklı grupların çeşitli ajandalara sahip olduğu, bazı grupların İran’a karşı mesafeli durduğu da bilinmektedir. Bu anlamda ülkede önemli Şii figürlerden biri olan Mukteda es-Sadr’ın, Haşdi Şabi’nin İran’a yakın gruplarına karşı eleştirel bir tutum sergilediği bilinmektedir. İran’ın Irak’taki etkisine karşı milliyetçi bir söylem benimseyen Sadr, Haşdi Şabi’nin bazı fraksiyonlarının Tahran’ın kontrolünde olduğunu ve Irak’ın egemenliğini tehdit ettiğini savunmaktadır.

Irak Güvenliğindeki Rolü

Haşdi Şabi, IŞİD’e karşı mücadelede önemli bir rol oynamış ve özellikle Musul ve Tikrit gibi şehirlerin geri alınmasında etkili olmuştur. Ancak, bu operasyonlarda insan hakları ihlalleri ve mezhepçi yaklaşımlarıyla suçlanmıştır. Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Af Örgütü gibi kuruluşlar, özellikle 2015 Tikrit operasyonunda Haşdi Şabi’nin Sünni sivillere yönelik sert tutumunu eleştirmiştir.

Haşdi Şabi’nin varlığı, Irak’ın güvenliği açısından hem bir avantaj hem de bir tehdit olarak görülmektedir. IŞİD’in yenilgisinden sonra örgütün dağılması gerektiği yönünde görüşler ortaya çıksa da, Haşdi Şabi’nin siyasi ve askeri gücünü koruma çabası, Irak’ın iç istikrarını tehdit edebilecek bir unsura dönüşmüştür. Başta ABD ve Türkiye olmak üzere çok sayıda ülke, Haşdi Şabi’nin Iraktaki varlığını ve dolayısıyla İran’ın ülke üzerindeki etkisini eleştirmektedir.

Gelecek Perspektifi

Haşdi Şabi’nin geleceği, Irak’taki siyasi dengeler ve bölgesel güç mücadeleleriyle yakından ilişkilidir. Örgütün feshedilmesi ya da Irak ordusu içinde eritilmesi gerektiği yönünde tartışmalar sürmektedir. İran’ın açık desteğiyle ayakta duran örgütün ekonomik kaynaklarının azaltılması durumunda zayıflatılabileceği düşünülmektedir. Bu kapsamda Haşdi Şabi’nin Suriye ve Lübnan’daki değişimlerden etkilenerek Irak dışındaki rollerinin azaldığı gözlemlenmektedir. Öte yandan İsrail-İran savaşının İran’ın Haşdi Şabiye desteğini olumsuz yönde etkilediği de açıktır. Bununla birlikte, mevcut şartlarda Haşdi Şabi bağlısı milis grupların silahsızlandırılması da oldukça zor görünmektedir.

Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani, Haşdi Şabi’yi sistem içinde eritmeye çalışsa da, İran ve Hizbullah gibi bölgesel aktörlerle karşı karşıya gelmekten de kaçınmaktadır. ABD’nin baskıları ve İran’ın etkisi arasında denge kurmaya çalışan Sudani’nin politikaları, örgütün geleceğini şekillendirmede kritik bir rol oynayacaktır.

Sonuç

Haşdi Şabi, IŞİD’e karşı mücadelede önemli bir güç olarak ortaya çıkmış, ancak İran’ın desteğiyle Irak’ta tartışmalı bir konuma yerleşmiştir. Örgütün İran ile yakın ilişkileri, hem Irak içinde hem de bölgede mezhepçi gerilimleri artırma potansiyeline sahiptir. Irak güvenliğinde oynadığı rol, bir yandan IŞİD gibi tehditlere karşı etkili bir savunma sağlarken, diğer yandan bağımsız hareket etme eğilimiyle devletin otoritesini sorgulanabilir hale getirmektedir. Haşdi Şabi’nin geleceğinin, Irak’ın iç politik dinamikleri ve İran’ın içinden geçtiği hassas dönemin sonuçlarıyla yakından ilgili olacağını söylemek yanlış olmayacaktır.

Kaynaklar

1. BBC News Türkçe, “Haşdi Şabi: ABD'nin hedef aldığı İran destekli Şii örgüt,” 3 Ocak 2020. (https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-37778936)

2. Vikipedi, “Haşdi Şabi,” 15 Ekim 2017, (https://tr.wikipedia.org/wiki/Ha%25C5%259Fdi_%25C5%259Eabi)

3. Wikipedia, “Popular Mobilization Forces,” 14 Mart 2015, [](https://en.wikipedia.org/wiki/Popular_Mobilization_Forces)

4. Independent Türkçe, “haşdi şabi,” 11 Mart 2022, (https://www.indyturk.com/tags/ha%25C5%259Fdi-%25C5%259Fabi)

5. Euronews, “İran destekli Haşdi Şabi lideri: ABD öncülüğündeki Koalisyon güçleri Irak'tan çıksın,” 4 Şubat 2024, (https://tr.euronews.com/2024/02/04/iran-destekli-hasdi-sabi-lideri-abd-onculugundeki-koalisyon-gucleri-iraktan-ciksin)

6. Stratejik Düşünce Enstitüsü, “Irak ve Haşdi Şabi,” 25 Haziran 2021, (https://www.sde.org.tr/mithat-isik/genel/irak-ve-hasdi-sabi-kose-yazisi-22773)

7. BBC News Türkçe, “Haşdi Şabi: ABD'nin hedef aldığı İran destekli Şii örgüt,” 29 Ekim 2016, (https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-37778936.amp)

8. Independent Türkçe, “Haşdi Şabi'yi Irak mı yoksa İran mı yönetiyor?” 9 Eylül 2019, (https://www.indyturk.com/node/69151/d%25C3%25BCnya/ha%25C5%259Fdi-%25C5%259Fabiyi-irak-m%25C4%25B1-yoksa-iran-m%25C4%25B1-y%25C3%25B6netiyor)

9. Anadolu Ajansı, “Irak hükümeti, Şii milis gücü Haşdi Şabi'yi feshedebilir mi?” 21 Ocak 2025, (https://www.aa.com.tr/tr/dunya/-irak-hukumeti-sii-milis-gucu-hasdi-sabiyi-feshedebilir-mi/3457076)

10. Anadolu Ajansı, “Irak Haşdi Şabi'yi lağvedebilir mi?” 8 Ocak 2025, (https://www.aa.com.tr/tr/analiz/irak-hasdi-sabiyi-lagvedebilir-mi/3444604)

11. Gazete Duvar, “9 soruda Haşdi Şabi,” 24 Ekim 2017, (https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya/2017/10/24/9-soruda-hasdi-sabi)

12. TRT Haber, “Şii milis gücü Haşdi Şabi örgütü nasıl kuruldu?” 15 Nisan 2021, (https://www.trthaber.com/haber/dunya/sii-milis-gucu-hasdi-sabi-orgutu-nasil-kuruldu-573238.html)

13. TRT Haber, “Irak'ta devlet içinde devlet: Haşdi Şabi,” 8 Mart 2021, (https://www.trthaber.com/haber/dunya/irakta-devlet-icinde-devlet-hasdi-sabi-562458.html)

14. Hürriyet, “Haşdi Şabi nedir? Haşdi Şabi kimdir ne demektir?” 19 Ekim 2017, (https://www.hurriyet.com.tr/dunya/hasdi-sabi-kimdir-kimlerden-olusur-40615526)

15. Anadolu Ajansı, “Irak’taki protestolarda İran ve Haşdi Şabi’nin rolü,” 4 Kasım 2019, (https://www.aa.com.tr/tr/analiz/irak-taki-protestolarda-iran-ve-hasdi-sabi-nin-rolu/1635108)

16. Anadolu Ajansı, “Suriye’de İran’ın Şii milisleri,” 15 Mart 2018, (https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/suriye-de-iran-in-sii-milisleri/1089525)